Abstract

Na analogie van die mitiese voël wat uit sy eie as herrys, word die term feniksaktiwiteit gebruik om te verwys na die verskynsel waar ’n sukkelende (ou) maatskappy vervang word met ’n tweede (nuwe) maatskappy wat wesenlik dieselfde besigheid bedryf en wat deur dieselfde persone beheer word.

Die gemeenskaplike onderskeidende kenmerke van alle onwettige of bedrieglike feniksbedrywighede is dat die ou maatskappy se bates of besigheid sonder voldoende teenwaarde aan die tweede maatskappy oorgedra word en dat daar die bedoeling is om skuldeisers te bedrieg deur die afdwinging van hul eise te ontduik. Hoewel hierdie verskynsel in ander jurisdiksies ondersoek is, en dit selfs tot regshervorming gelei het, is daar nog nie in Suid-Afrika daaraan aandag geskenk nie. Die artikel toon aan dat sulke gevalle wel in Suid-Afrika voorkom.

Die outeurs ondersoek die geskiktheid van bepalings oor die bedrieglike of roekelose bedryf van maatskappye se besigheid as maatreëls om skadelike feniksbedrywighede te beperk of die gevolge daarvan aan te spreek. In hierdie verband word ondersoek ingestel na artikel 22 van die Maatskappywet 71 van 2008 in samehang met verwante bepalings asook die bekende artikel 424 van die herroepe Maatskappywet 61 van 1973, wat as deel van hoofstuk 14 van daardie wet steeds as oorgangsmaatreël geld ten opsigte van maatskappye in likwidasie.

Die gevolgtrekking is dat, hoewel onwettige feniksbedrywighede as die bedrieglike bedryf van besigheid aangemerk kan word, hierdie bepalings nie behoorlik toegepas word nie. Daar is ’n oordrewe fokus op private afdwinging deur middel van statutêre siviele aanspreeklikheid, wat nie ingevolge die 2008-wet blyk moontlik te wees nie. Van openbare afdwinging deur middel van strafregtelike vervolging asook deur middel van die Maatskappye en Intellektuele kommissie se bevoegdhede om klagtes te ontvang en te ondersoek en in gepaste gevalle te beveel dat ’n maatskappy sy besigheidsbedrywighede moet staak, kom daar nie veel nie. Groter bewustheid van die feniksverskynsel mag dalk tot beter afdwinging van die verbod op bedrieglike of roekelose handeldryf lei. Bepalings wat spesifiek teen die tipiese eienskappe van fenikspraktyke gerig is, behoort ook oorweeg te word aangesien dit kan bydra tot die voorkoming van sodanige aktiwiteit.

Abstract

Hierdie bydrae poog om die siening van regter Binns-Ward in ’n referaat wat gedurende 2022 gelewer is, waarin hy ageer dat geen Suid-Afrikaanse hof tot dusver die trustsluier vir doeleindes van die vermoënsregtelike gevolge van egskeiding gelig het nie, te beoordeel. Daar word aan die hand gedoen dat alhoewel die korrekte uitleg van die toonaangewende uitspraak in Badenhorst v Badenhorst (2006 2 SA 255 (HHA)) deur ons howe steeds onseker is, drie gevolgtrekkings bereik kan word wat lynreg indruis teenoor dié van regter Binns-Ward.

Die eerste is dat die Badenhorst-uitspraak – wat oor ’n herverdeling-van-bates-bevel ingevolge artikel 7 van die Wet op Egskeiding 70 van 1979 gehandel het – wel ’n lig van die trustsluier behels het, na aanleiding van die uitoefening van ’n gemeenregtelike bevoegdheid wat onafhanklik staan van enige diskresie wat moontlik ingevolge die Wet op Egskeiding of die Wet op Huweliksgoedere 88 van 1984 uitgeoefen mag word. In die Badenhorst-saak is dit bewerkstellig deur die appellant se voldoening aan die sogenaamde “beheer-toets”, ingevolge waarvan aangetoon is dat die respondent se misbruik van die trustvorm behels het dat sy persoonlike boedel onderwaardeer is. Voldoening aan hierdie toets was egter nie genoeg om die appellant toe te laat om in die respondent se (herwaardeerde) boedel te deel nie; dit kon slegs gebeur indien die toepassing van subartikels 7(4) en (5) ’n verband (nexus) geskep het tussen die uitoefening van die gemeenregtelike bevoegdheid en bateverdeling ingevolge die tersaaklike huweliksgoederestelsel (algehele skeiding van goedere).

Tweedens is die remedie wat aan die appellant voorsien is inderdaad ’n remedie vir die misbruik van die trustvorm, in die sin dat daar gepoog is om ’n verpligting wat aan die appellant by egskeiding verskuldig is (te wete die moontlikheid van ’n herverdelingsbevel ingevolge subartikel 7(3) van die Wet op Egskeiding) te omseil. Hierdie remedie behels ’n “beperkte beskouingsbevel” ingevolge waarvan ’n gade se persoonlike aanspreeklikheid bepaal word deur die trustbates in ag te neem sonder dat beslag gelê mag word op daardie bates. Hierdie persoonlike aanspreeklikheid het behels dat die waarde van die trustbates toegevoeg is tot die respondent se boedel vir doeleindes van die herverdelingsbevel soos deur die appellant aangevra. Hierdie gevolgtrekking strook met die beginsels wat ek aanvoer toegepas behoort te word gegewe die genuanseerde konteks van trustmisbruik in die egskeidingsverband en die eiesoortige aard van die regsverpligting wat gepoog is omseil te word.

Derdens word, na aanleiding hiervan, die gevolgtrekking bereik dat die “beheer-toets” in die Badenhorst-saak inderdaad – soos tereg bevind is in PAF v SCF (2022 6 SA 162 (HHA)) – toepassing behoort te geniet waar, onder andere, die aanwasbedeling ter sprake is. Voorts word aan die hand gedoen dat regter Binns-Ward se onderskrywing van die uitspraak in MJK v IIK (2023 2 SA 158 (HHA)) ter onderskraging van sy standpunte onoortuigend is, weens die inherente tekortkominge van daardie hof se ratio decidendi.

Abstract

Parties generally enter into contractual relations with the sincere intention to fulfil all the obligations created in terms of their contract. However, for various reasons, parties sometimes do not comply with the terms of their contract. Where a party fails or refuses to perform their obligations as specified in their contract, that party commits breach of contract and the normal consequences for breach then ensue. One of these consequences is that the injured party may institute a claim for damages.

The nature of this remedy has been called into question. Is a claim for damages due to breach of contract derived from the contractual relationship between the parties, or is it no more than a delictual claim presented under the guise of contract? The fundamental values underlying the law of contract are consensus and reliance, as well as freedom of contract, sanctity of contract (pacta sunt servanda), good faith and privity of contract.

Freedom of contract and sanctity of contract demand that contracts that are freely entered into must be honoured and enforced. From this arises the principle that breach of contract occurs even if the failure or refusal to abide by the contract cannot be attributed to fault in the sense of a wilful disregard of the contract or a negligent failure to abide by the contract. This is in stark contrast with delict, where fault is generally required for liability. Furthermore, reliance and good faith also demand that the parties should honour their obligations in terms of the contract. This relationship based on reliance and good faith is broken when breach occurs, with the result that there is a need to provide redress to the injured party that can be derived from the contractual relationship. Lastly, privity of contract generally limits the effects of the contract, as well as the resultant rights and duties in terms of the contract, to the parties who contracted with each other. There is no such closed notion of privity in delict.

The article aims to explore the law of contract from a historical perspective and from a comparative analysis of various jurisdictions today to determine the nature of the claim for damages due to breach of contract. It concludes that there are fundamental differences between a claim for damages due to breach and a claim for damages due to the wrongful and culpable conduct of a third party. As a result, it is clear that the claim for damages due to breach of contract is a claim ex contractu that must be distinguished from delictual claims.

Abstract

Die ontwikkeling van die African Principles on the Law Applicable to International Commercial Contracts is geïnspireer deur die noodsaak van ’n betroubare en stabiele transnasionale regsraamwerk in ooreenstemming met die verbintenis van die Afrika-Unie tot die bevordering van ekonomiese groei by wyse van die daarstelling van ’n vryehandelsone in Afrika. Die African Principles is ontwerp as pan-Afrikaanse instrument en dien as ’n modelwet vir nasionale en, in die toekoms, regionale en supranasionale wetgewing in Afrika. Dit poog om reëls oor die internasionale handelsreg op die Afrika-kontinent te harmoniseer. Die African Principles is beïnvloed deur internasionale instrumente soos die Hague Principles on Choice of Law in International Commercial Contracts en die UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts, asook ander internasionale instrumente.

Met die pan-Afrika aspirasies van die African Principles, verwag ’n mens dat dit die gedeelde waardes en etiek van Afrika-samelewings weerspieël en absorbeer. Hierdie verwagting is geanker in die toenemende hoeveelheid uitsprake van sommige howe in Afrika om tradisionele Afrika-waardes en -etiek te demarginaliseer en in die Afrika-handels- en kontraktereg op te neem. Ongelukkig gee die huidige konsep van die African Principles nie uitvoering aan die groeiende oproep om tradisionele Afrika-waardes en -etiek op eiesoortige en unieke wyse te inkorporeer nie, ten spyte van die pan-Afrika omvang en toepassing daarvan. Kenmerkend van die African Principles is die verbintenis tot Westerse beginsels van individualisme en party-outonomie as ’n middel om oorgrens-kommersiële aktiwiteite op die Afrika-vasteland te bevorder.

Met hierdie artikel poog die outeur om die African Principles deur die lens van tradisionele Afrika-waardes en -filosofie te heroorweeg. Daar word besin oor die debatte en implikasies van die invoeging van tradisionele Afrika-waardes in die handels- en kontraktereg. Dit stel voor dat die bepalings in die African Principles gemodelleer word in ooreenstemming met daardie waardes.

Abstract

Weens Suid-Afrika se geskiedenis van kolonialisme en apartheid, asook ernstige ongelykheid, was dit noodsaaklik om sosio-ekonomiese regte naas burgerlike en politieke regte in die menseregtehandves van die grondwet te beskerm. Alle regte is egter nie ewe afdwingbaar nie. Indien sosio-ekonomiese regte leë beloftes blyk te wees, mag wantroue ontstaan in die verwesenliking van alle regte in die grondwet.

Artikel 184(3) van die grondwet skep ’n meganisme vir verslagdoening oor stappe ter verwesenliking van die regte rakende behuising, voedsel, water, mediese sorg, maatskaplike bystand, onderwys en omgewingsbewaring; asook die monitering van menseregte deur die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie. Die stelsel het egter grootliks in duie gestort. Dit mag neerkom op die verontagsaming van ’n direk opgelegde grondwetlike verpligting. Indien ander grondwetlike verpligtinge – byvoorbeeld dat die president ’n verkiesing moet afkondig – dieselfde pad loop, is ons grondwetlike demokrasie in gevaar.

Litigasie, byvoorbeeld ’n aansoek om ’n hofbevel dat een of meer respondente verklaar word om ’n grondwetlike plig te verontagsaam, mag nodig wees om die lot van armes te verbeter en die oorlewing van die grondwet te verseker.