Abstract

In Le Roux v Coetzee moes die konstitusionele hof beslis of ’n eis gegrond op ’n regspraktisyn se professionele nalatigheid verjaar het ingevolge artikel 12(3) van die Verjaringswet 68 van 1969, al dan nie. Die appellante het ’n prokureur, die tweede respondent, genader om ’n opsie om grond te koop namens hulle uit te oefen. Die mandaat het hy nie nagekom nie omrede hy versuim het om te voldoen aan artikel 2(1) van die Wet op Vervreemding van Grond 68 van 1981 (as agent, moes hy skriftelike magtiging van die appellante ontvang het om die opsie namens hulle uit te oefen en dít is nie gedoen nie). Tweede respondent se terugvoer aan die appellante was dat hy wel gepoog het om die opsie te bewerkstellig, maar hy is meegedeel dat die plaas ter sprake reeds aan iemand anders verkoop is.
Die appellante het ’n aksie in die hooggeregshof ingestel teen die eksekuteur van die boedel en die nuwe eienaar van die plaas vir restitusie en skadevergoeding gebaseer op vermeende kontrakbreuk. Die eis was onsuksesvol omdat nie voldoen is aan artikel 2(1) van Wet 68 van 1981 nie. Ter sprake is die feit dat die appellante vir die eerste keer tydens hierdie verhoorverrigtinge kennis gekry het van die tweede respondent se nienakoming van daardie tersake artikel van Wet 68 van 1981. Hierdie nuwe kennis het gelei tot die instelling van ’n afsonderlike eis in die hooggeregshof, die keer teen die tweede respondent, gebaseer op sy nienakoming van die mandaat en sy nalatigheid. Die respondente (die regspraktyk én die betrokke prokureur) het ’n spesiale pleit van verjaring geliasseer. Die hof het dié pleit afgewys en het die vordering in die mandant as appellante se guns beslis.
Teen die beslissing van die hof van eerste instansie het die respondente geappelleer na die hoogste hof van appèl. Hierdie hof het beslis dat die lasgewer se eis uitgewis is deur verjaring. Die hof beslis dat die opdraggewer reeds in 2003 oor alle materiële feite beskik het om ’n eis van professionele nalatigheid te kon instel teen die lakse prokureur maar dat hulle dit nie binne die bestek van die voorgeskrewe drie jare gedoen het nie. Dit was die onvergenoegde mandator se beurt om daarteen te appelleer en hulle het hul tot die konstitusionele hof gewend. Die resultaat was drie beslissings met dieselfde uitkoms, naamlik dat die appellante wél kans gegun word om die hoogste hof van appèl se beslissing op appèl te neem. Die redenasie van die onderskeie beslissings is egter verskillend.
Volgens die meerderheidsbeslissing was dit nodig om ’n eksepsie te skep ten einde die appellante te begunstig. Die algemene reël aangaande artikel 12(3) van die Verjaringswet is dat hierdie artikel die kennis van feite as bepalende element veronderstel om die aanvang van die verjaringstermyn te bepaal en dat kennis van regsafleidings na aanleiding van die tersake feite geen uitwerking het op die aanvang van die verjaringstermyn nie. Die meerderheidsbeslissing verwys na verskeie beslissings wat hierdie algemene reël toepas as gevestigde reg. Volgens die meerderheidsbeslissing is dit moontlik dat hierdie reël egter tot onregverdige beslissings kan lei, veral as ’n regspraktisyn se advies ter sprake is, aangesien ’n kliënt wat ongeskoold is in die reg, nie in staat is om die vermeende regsadvies se juistheid te toets nie. Volgens die meerderheidsbeslissing is die evaluering van regsadvies ’n regsafleiding. Die hof stel dus ’n beperkte eksepsie daar, wat slegs van toepassing is eerstens, op ’n eis gebaseer op die nalatigheid van ’n regspraktisyn en tweedens, as ’n regsafleiding deel vorm van die minimum feite wat ’n party benodig vir ’n suksesvolle aksie. Die eksepsie is dat die omskrywing van “feite” in sulke gevalle gesien moet word om die regsafleiding in te sluit.
Die tweede beslissing (die van regter Van Zyl) stem nie saam met die skepping van ’n spesiale eksepsie nie, aangesien dit nie in die belang van regsekerheid is om na willekeur uitsonderings van gevestigde reëls te maak nie. Volgens die beslissing van regter Van Zyl is die korrekte toepassing van die algemene reël voldoende om die remedie wat deur die appellante versoek word, daar te stel. Die stelling is dat die appellante eers in November 2007 verneem het van die nienakoming van artikel 2(1), en dat dít wel kennis van ’n “feit” daarstel. Hierdie “feit” is ingevolge artikel 12(3) nodig om die verjaringstermyn ten aansien van ’n vordering teen die onagsame mandataris te laat begin loop.
In hierdie bespreking word om die volgende redes tot die gevolgtrekking geraak dat die beslissing van regter Van Zyl meer verkieslik is as dié van die meerderheid: die gedrag van die appellante toon dat hulle eers in November 2003 kennis geneem het van die nienakoming van artikel 2(1) van Wet 68 van 1981. Voor hierdie datum het hulle aanvaar dat die aanvaardingsmandaat van hulle vir die volvoering van die opsie soos deur hul gegee aan die mandataris in orde was, maar dat die uitwerking daarvan gefnuik is deur die voorafgaande verkoop van die plaas in weerwil van die opsie. Om dié rede was die aanvanklike vordering deur hulle ingestel teen die eksekuteur van die boedel van die opsieverlener en die nuwe eienaar van die plaas. Met kennisname van die nuwe feit van nienakoming van artikel 2(1), het hulle eers besef dat hulle vordering nie teen die vermeende teenpartye lê nie, maar teen die prokureur as mandataris. Hulle remedie is gevolglik ’n eis om skadevergoeding as gevolg van professionele nalatigheid en nienakoming van die mandaat. Die kennisname van die nienakoming van artikel 2(1) is kennis van ’n feit wat hulle nie voorheen gehad het nie, asook ’n feit wat noodsaaklik is vir ’n eis gebaseer op professionele nalatigheid en daarin lê die verskil tussen hierdie saak en ander regspraak waarna in die meerderheidsbeslissing verwys word.

Abstract

A unit in a registered sectional titles scheme is classified as an independent thing that can be the object of real rights. The legislature regulates in detail the legal principles applicable when eg a flat in an existing apartment building becomes a “unit” or “section” when the building is subsequently registered as a sectional title scheme. However, no provision is made for a reversal of the legal position relating to a single unit apart from the rest of the units in a building, when the building is no longer to be considered as a sectional title scheme and the unit reverts back to its original status of a flat forming part of the erf on which the apartment building had been constructed. The legislature merely provided for the regulation of all interests involved should the scheme be terminated after eg the demolition or destruction of the building encompassing the scheme.
The status of a thing as potential independent object of a real right does not depend on the existence of a legal subject as holder of the real right with the particular thing as object. This is evidenced in Roman-Dutch law and most Continental European legal systems sharing the same Roman law principles by the acknowledgment of the category of things as res derelicta. In the absence of a legal subject having acquired a real right over the thing after meeting all the requirements for the acquisition of a real right, no real right exists regarding such thing, however, the status of the abandoned thing as res derelicta is unaffected. Res derelicta belongs to the category of res nullius and any legal subject can, by meeting the requirements of eg occupatio acquire an original “new” real right of ownership over that object. South African law never received any of the feudal norms that were founded on the regalia of the Middle Ages governing feudal law, as part of Roman-Dutch common law. Consequently, the state does not have an automatic entitlement to all res derelictae under the term bona vacantia.
These inherent principles of South African property law also apply to juristic persons as holders of real rights because the principles of property law are not replaced by a secondary set of property law principles merely because the subject of a subjective right is a juristic and not a natural person.
In the Harbour Terrace Body Corporate case a company SD, the registered holder of the real rights of ownership and all the encompassing entitlements of unit 57 in a sectional title scheme, was deregistered in 2007. It consequently lost its legal personality and independent existence as a juristic person. Irrespective of this, the deregistered company remained reflected as the owner of the unit in the deeds register. Some of the different aspects involved in this scenario are discussed against the background of the submitted fact that it is unjustified to assume that South African law must be the same as English law and consequently to presume that the state acquired the property rights of the deregistered company ex lege as bona vacantia to the exclusion of the shareholders who are entitled to an aliquot share in the distribution of the surplus assets of the erstwhile company. Had the state indeed acquired the real rights in 2007, it should also be liable for payment of all the levies due since.

Abstract

None

Abstract

None

Abstract

None

Abstract

Die Suid-Afrikaanse padnetwerk verkeer tans in ’n haglike toestand as gevolg van langdurige pligsversuim van die South African National Roads Agency (SANRAL) en die padadministrasies van die provinsiale owerhede om die paaie onder hul beheer behoorlik in stand te hou. Na raming is daar deesdae nie minder nie as 25 miljoen slaggate in Suid-Afrikaanse paaie wat ’n groot bedreiging vir padverkeer inhou. Ofskoon die betrokke owerheidsliggame met verloop van tyd meganismes geskep het waarvolgens vergoeding betaalbaar is aan diegene wat nadeel gely het as gevolg van skade aan hul voertuie wat aan slaggate gewyt kan word, blyk daardie stelsel nie aan alle verwagtings te voldoen nie en kom dit toenemend voor dat veral diegene wat liggaamlike beserings weens slaggat-ongelukke opgedoen het, hulle na die howe wend.

In hierdie artikel word vyf resente uitsprake (van Februarie 2017 tot Maart 2024) onder die loep geneem – te wete die Markus-, Loots-, Van der Merwe-, Henson- en Jacobs-uitsprake – ten einde aan te toon hoe ons howe sake van hierdie aard benader. Die verweerders was in elk van die sake die lid van die uitvoerende komitee van die betrokke provinsiale regering (alle ongelukke het op provinsiale paaie voorgekom). Daar is deurentyd gepoog om ’n akkurate weergawe van die feite van elke betrokke saak te verskaf, onder meer deur die bewyse wat deur middel van getuies verskaf is bondig weer te gee, omdat dit in alle gevalle die hooffokus van die howe was.

Bepaaldelik wat betref nadeel (beserings sowel as vermoënsverlies) veroorsaak as gevolg van die feit dat ’n voertuig ’n slaggat getref het, bestaan daar ’n navolgenswaardige presedent van die hoogste hof van appèl in die uitspraak in McIntosh v Premier, KwaZulu-Natal (2008) waarin die hof nuttige riglyne verskaf het oor hoe ’n saak van hierdie aard benader moet word en veral klem daarop gelê is dat besondere aandag gewy moet word aan die bewys van onregmatigheid en skuld (nalatigheid) aan verweerderskant. Verder blyk dit dat dit deurlopend in sake van hierdie aard hoofsaaklik gaan om die vasstelling van nalatigheid aan die kant van ’n openbare liggaam wat versuim het om behoorlik beheer oor ’n gevaarlike toestand uit te oefen. Dit handel dus oor een van die geykte toestande waar ’n blote versuim (omissio) op onregmatige optrede kan neerkom, wat moontlik kan verklaar waarom die howe soms nagelaat het om in meer besonderhede na te gaan of daar aan die onregmatigheidsvereiste vir deliktuele aanspreeklikheid voldoen is. Waar hulle telkens ’n beslissing oor nalatigheid moes vel, het die howe soos klokslag gesteun op die presedent wat geskep is in Kruger v Coetzee (1966) waarin die drieledige toets vir nalatigheid noukeurig geformuleer is. Omdat die aanwesigheid van nadeel en (feitelike en juridiese) kousaliteit in al vyf gevalle voor die hand liggend was, is daar met ’n enkele uitsondering geen aandag daaraan geskenk nie.

In die ontleding van die uitsprake is daar veral gepoog om aan te toon hoe die howe te werk gegaan het om hul rationes decidendi te konstrueer en is daar tot die gevolgtrekking gekom dat hul metodiek meestal tekort geskiet het indien gemeet aan die riglyne voorgeskryf deur kundiges soos die destydse afgetrede hoofregter Corbett. Verder blyk dit ook duidelik hoe die toepaslike regsbeginsels nie deurentyd suiwer weergegee word wanneer dit op die feite toegepas is nie. Desnieteenstaande kan daar akkoord gegaan word met die feit dat die eisers in elk van die vyf uitsprake geslaag het.

Daar word verder oorweeg hoe die verskeie padadministrasies hul kan beskerm teen toekomstige vorderinge weens slaggat-skade. Eerstens blyk dit duidelik dat gebrekkige opdragte aan hul regsverteenwoordigers ’n probleem was, meestal weens die lakse houding van die betrokke amptenary. Dit kan reggestel word deur noukeurig rekord te hou van alle aktiwiteite wat met padbou, -instandhouding en -herstel te doen het, welke inligting noodsaaklik is om as grondslag vir ’n behoorlike verweer te dien.

Tweedens moet die amptenary van die administrasie daarvoor sorg dat die geld wat vir paaie begroot is, daarvoor gebruik word en ook in staat wees om behoorlik verslag daaromtrent te doen. Sodoende sou die verweer gegrond kon word dat die betrokke openbare liggaam alles in sy vermoë gedoen het om die paaie onder sy beheer in ’n veilige toestand te hou en daardeur die verwyte van ’n onregmatige versuim en nalatigheid kon vryspring. Derdens moet padadministrasies deur gereelde inspeksies altyd bewus wees van die toestand van paaie onder hul beheer sodat hulle betyds, waar nodig, herstelwerk kan aanbring of, tot tyd en wyl dit moontlik is, toepaslike waarskuwingstekens kan aanbring.

Ten slotte word die vraag gestel of dit vir ’n padadministrasie moontlik sou wees om aanspreeklikheid vry te spring deur die blote aanbring van vrywaringskennisgewings. ’n Toepassing van die geykte beginsels rakende toestemming tot benadeling as regverdigingsgrond en pacta de non petendo in anticipando skakel egter sodanige moontlikheid uit.