Abstract

Die belangrike plig wat op lede van die gemeenskap rus om wanneer hulle daartoe in staat is, getuienis in howe te lewer en die reg wat litigante het om hulle op daardie bystand te beroep, is reeds telkens deur die howe bevestig (Meyers v Marcus 2004 5 SA 315 (K) par 22). Die Wet op Hoër Howe 10 van 2013, die Wet op Landdroshowe 32 van 1944, die reëls van daardie onderskeie howe en die Strafproseswet 51 van 1977 bevat omvattende bepalings om die teenwoordigheid van getuies te verseker. Benewens ’n getuiedagvaarding word ’n subpoena duces tecum aangewend om ’n getuie te dagvaar om boeke, stukke en dokumente aan die hof voor te lê. Hierdie proses is beskikbaar aan sowel die staat as die verdediging en ’n subpoena duces tecum kan ook aan die teenparty se getuie beteken word indien die getuie in besit is van dokumente waaroor die staat of verdediging voornemens is om te kruisondervra. Die applikante in Transasia Minerals (SA) (Pty) Ltd v Kunene (019883/2023) 2023 ZAGPPHC 216 (24 Maart 2023) het die hof op ’n dringende basis genader ten einde ’n subpoena duces tecum wat op ’n staatsgetuie beteken is deur die regsverteenwoordiger van die beskuldigdes in die streekhofverhoor van S v Kunene en Umsobomvu (Edms) Bpk, ter syde te stel. Die partye is reeds in jarelange regsgedinge betrokke wat verband hou met die verkoop van mineraalregte deur Kunene en Umsobomvu aan Transasia Minerals en Transasia 444. Sekere betalings is aan Umsobomvu gemaak, maar die kontrak is daarna gekanselleer. Transasia het daarop ’n strafsaak teen daardie partye geregistreer en ’n vervolging op aanklagte van diefstal en geldwassery is teen hulle ingestel en die vervolging het ’n aanvang geneem. Ná ’n lang verwyl kon Transasia 444 daarin slaag om ministeriële goedkeuring te verkry vir die oordrag van die regte aan Transasia Minerals. Deel van die beskuldigdes se verweer was dat die ministeriële  goedkeuring wederregtelik verkry is en dat ’n vervalste volmag in die proses aangewend is. Umsobomvu verkry ’n hooggeregshofbevel waarin die departement van minerale sake gelas word om die rekord van die ministeriële aansoek bloot te lê. Transasia doen hierop aansoek om die tersydestelling van dié bevel op ’n tegniese punt, maar die hof wysig bloot die bevel deur te gelas dat slegs die regsverteenwoordigers van Kunene en Umsobomvu toegang tot die dokumente mag verkry en nie ook die partye nie. Hierteen loods Transasia ’n aansoek om verlof om te appelleer na die hoogste hof van appèl. Die hooggeregshofbevel is daardeur outomaties opgeskort, hangende uitslag van die aansoek om verlof en indien toegestaan, afhandeling van die appèl. Intussen roep die staat ’n getuie van die departement van minerale sake in die streekhofverhoor. Die verdediging beteken daarop ’n subpoena duces tecum op die getuie ten einde ’n reeks dokumente aan die hof voor te lê, waaronder ook sommige van die dokumente waaroor die bovermelde dispuut handel. Transasia doen bygevolg aansoek om die subpoena ter syde te stel. ’n Laerhof beskik oor nóg die gemeenregtelike nóg die statutêre bevoegdheid om ’n getuiedagvaarding ter syde te stel. Slegs die hooggeregshof beskik oor daardie magte en sal dit slegs uitoefen indien daar misbruik van die geregtelike proses was. Na oorweging van die feitelike en regsposisie kom die hof tot die gevolgtrekking dat die uitreiking van die subpoena duces tecum inderdaad regsmisbruik daargestel het en word die aansoek toegestaan om die dagvaarding ter syde te stel. Daar word aan die hand gedoen dat die verhoorhof in die lig van die feite in die beste posisie sou wees om te besluit, nie alleen oor die relevansie en dus toelaatbaarheid van die dokumente nie, maar ook indien dit wel toegelaat sou word in getuienis, oor die korrekte proses om die dokumente te hanteer ten einde nie inbreuk te maak op die hooggeregshofbevel wat reeds uitgereik is en die hangende appèlproses nie. Dit blyk dat die hof nie behoorlike oorweging geskenk het aan die regsposisie ten aansien van blootlegging aan beskuldigde persone ingevolge die grondwet asook die benadering vasgelê deur die hoogste hof van appèl dat ’n hof versigtig behoort om te gaan by oorweging om ’n dagvaarding vanweë regsmisbruik ter syde te stel nie.

Abstract

None

Abstract

None

Abstract

The judgment in Maqubela v The Master leaves room to revisit some established norms in private law that define under what circumstances a subject may be disqualified and found to be unworthy to benefit financially from his/her behaviour against another – including the deceased. The deceased Maqubela AJ took out a significant life policy (R20 million) on his own life two weeks before his death. At the time of his death he was still married in community of property to his wife but was seriously contemplating divorce. His wife was not only aware of the significant life insurance that had just been taken out, but also of his contemplation of divorce. She was much annoyed about his multiple adulterous affairs over many years and even mentioned as much to the minister of justice the day before his sudden death in a deliberate way so as to discredit him in the eyes of the minister.

After the sudden demise of the insured life under suspicious circumstances, the widow was originally found guilty of premeditated murder of her husband and of the fraudulent production of a document presented to the master of the high court as the last will of the deceased that was proven to be a falsification in every respect. For the second offence she was sentenced by the court of first instance to prison for three years. On appeal the supreme court of appeal upheld her appeal regarding the conviction on the murder charge, but the other conviction remained intact.

In the civil case under discussion the court had to decide whether the widow as claimant was entitled to half of the common estate with inclusion of the R20 million insurance benefit as well as to lay claim as beneficiary under the norms of intestate succession to the widow’s part of the deceased’s estate.

It is submitted that the well-known “bloedige hand” rule, which excludes the person responsible for the death of the deceased from benefiting under the law of succession from the estate of the deceased, is merely an example of the underlying broader principle encapsulated in the text from Roman law “nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest” (D 50 17 134 1): “No one is allowed to improve his own condition by his own wrongdoing” or “no woman should profit from her own wrong”. This principle can be found not merely in every civil law legal system but is also recognized in all common-law jurisdictions as can be deduced inter alia from the judgment in Karen L Postlewait v Ohio Valley Medical Center, Inc, a Corporation, et al, and Ohio Valley Medical Center, Inc, a Corporation, and The Estate of Robert L Postlewait, where Maynard JA on 8 Dec 2003 in the appeal to the supreme court of appeal of West Virginia held: “However, the majority equally fails to consider the possibility that Mrs Postlewait’s misconduct in pushing her husband off the porch played a significant role in her husband’s death. Clearly, the chain of events that led to Mr Postlewait’s death were directly put in motion by Mrs Postlewait. Mrs Postlewait filed a medical malpractice/wrongful death action against her husband’s medical providers and successfully negotiated a settlement netting herself more than half a million dollars! Given these circumstances, I am unable to find that Mrs Postlewait is entitled to profit from her husband’s death. Accordingly, I respectfully dissent” (31406). Clearly the claim of Mrs Postlewait to the resulting benefit of more than half a million dollars was unrelated to any claim founded on the law of succession. The quoted Latin maxim is a venerable old maxim in equity and should have been at the root of the judgment in the Maqubela case where there is room to suspect that the old adage still applies: the love of money is the root of all evil.

In light of the proven circumstances surrounding the demise of the late acting judge and the fraudulent attempt by his widow Maqubela to pass herself off as the primary testamentary beneficiary of his estate, reasonableness and equity prescribed that the erstwhile wife may neither lay claim to the significantly enhanced half of the common estate thanks to the life insurance benefit nor claim a child’s share as the widow’s portion of the estate of the deceased as governed by the law of intestate succession. Her conduct regarding the proven crime of the falsification of the will should have excluded her as unworthy beneficiary from any form of financial benefit from her marriage to the deceased including the claim to half of the common estate.

Matthaeus, the most prominent Old Authority on the implications of this principle in Roman-Dutch law, clearly states in Zinspreuken 6:4 that the disqualified unworthy spouse is also excluded from benefitting from the enhanced half of the common estate under the guise of the default principle of a rightful holder of half of the common estate. Modern Dutch law applies the same underlying principle to prevent unjustified enrichment of the wrongdoer. The principle of legal certainty in South African law did not benefit by this judgment. Not merely does it ignore the standing principles of Roman-Dutch law, but it also compares unfavourably with the outcome in related scenarios in comparable other legal systems.

Abstract

Otto von Gierke het in die laat negentiende eeuse Duitsland ’n sosiale funksie aan die reg gekoppel, as teenvoeter vir die dominante individualistiese regsbeskouing van die Duitse Romanisties-georiënteerde historiese regskool. Sy vertrekpunt was die regsbeskouings en -beginsels van die Germanistiese volksreg en -gewoontes wat sedert die Europese Middeleeue ’n eie ontwikkelingsgang naas die Romeinse reg in Duitse gebiede beleef het. Hy het ’n lesing voor die Weense Regsgenootskap in April 1889 gehou, enkele maande na die eerste konsep van ’n Duitse Burgerlike Wetboek vir openbare kommentaar vrygestel is (die Burgerlike Wetboek sou finaal op 1 Januarie 1900 geldende reg word). Hy het die geleentheid gebruik om as pleitbesorger op te tree vir ’n “sosiale” oriëntering van die privaatreg (die publiekreg was vanselfsprekend sosiaal gerig), as teenvoeter vir wat hy beskou het as die Romeinse nalatenskap van ’n oordrewe beskerming van individuele vryheid in die skep en uitoefen van privaat regte.

Von Gierke en sy mede-Germaniste het relatief min invloed op die finale weergawe van die Wetboek gehad. Op konstitusionele gebied, egter, toe die sogenaamde “Weimar grondwet” in 1919 opgestel is, het sy sienwyses wél invloed gehad: die bekende, kriptiese formulering, “Eiendom verplig” (wat in die 1949 Duitse Grundgesetz behou is), is direk aan sy invloed toe te skryf, so ook die bepalings in die Weimar grondwet oor kollektiewe bedinging in die destyds-ontluikende Duitse arbeidsreg.

In sy voordrag het hy verskeie argumente voorgehou om ’n sosiale doelstelling vir die privaatreg te onderskraag. Die reg het één gemeenskaplike doelstelling, en dis om menswees (Persönlichkeit) te bevorder en te beskerm, ’n doelstelling wat deur ’n té skerp, on-Germaanse, onderskeid tussen privaat- en publiekreg vertroebel word. Die beskerming van menswees is van meer fundamentele belang as die erkenning en beskerming van individuele regte en vryhede. Die ontwerp en uitleg van die reg het ten doel nie om vaste, oorgeërfde strukture en instellings op die sosiale en ekonomiese interaksie van mense af te dwing nie; dis eerder om reëls, beginsels en instellings te ontwerp en te plooi in ’n konstante proses van wording om by die werklik “lewendige” sosiale en ekonomiese omgang van mense wat bepaalde doelstellings nastreef, te pas – mits die doelstelling die morele selfhandhawing van mense inkorporeer en voortdurend deur ’n diepgewortelde sin vir geregtigheid geanimeer is.

Hierdie artikel ontleed von Gierke se voordrag aan die hand van voorbeelde en analises wat hy self gee. Dit beskryf ook die sienswyses van Rudolf von Jhering in sy “tweede fase”, na sy “bekering”, om die groot invloed wat von Jhering op von Gierke gehad het, te boekstaaf. Laastens beskryf dit die voortgesette (al is dit versweë) relevansie wat von Gierke se negentiende eeuse Germaans-geïnspireerde regsfilosofiese oorwegings vir ’n sosiale funksie vir die privaatreg op die moderne Suid-Afrikaanse reg en regspleging kan hê. Dit geskied aan die hand van voorbeelde uit verskeie vertakkinge van die reg: die sterk ooreenkoms tussen von Gierke se Germaanse kommunaliteitsgees en die Afrika begrip Ubuntu; die impak van ’n sosiale oriëntering op die beginsel van testeervryheid; die sterk ooreenkoms tussen Germaanse genootskapsvorme en die “stokvel” en die belangrikheid van ’n regulering van stokvelle deur die reg; en kommersiële bepalings om kwesbare verbruikers teen uitbuiting te beskerm.

Abstract

’n Dokumentêre kredietbrief (ook bekend as ’n kredietbrief) is ’n betaalmetode wat wyd in internasionale handelstransaksies gebruik word. Die hoofpartye tot ’n dokumentêre kredietbrief is die aansoeker (tipies die koper in die handelstransaksie), die begunstigde (verkoper) en die uitreikingsbank. Weens die internasionale aard van die transaksie kan verdere banke egter betrokke raak, insluitend ’n genomineerde bank en ’n bevestigende bank.

Betaling in dokumentêre kredietpraktyk kan op verskeie maniere gereël word. In alle gevalle spruit dit egter voort uit die aanbieding van dokumente in ooreenstemming met die vereistes van die dokumentêre kredietbrief. Die aanbieder van die dokumente kan die begunstigde van die dokumentêre kredietbrief wees, of dit kan ’n genomineerde of bevestigende bank wees. Wanneer ’n bank dokumente ontvang (of dit nou die uitreikende bank, genomineerde bank of bevestigende bank is) moet dit die dokumente ondersoek om te bepaal of dit aan die vereistes voldoen. Indien die dokumente nie daaraan voldoen nie, kan die bank weier om te betaal. So ’n weiering moet by wyse van ’n kennisgewing van weiering aan die aanbieder van die dokumente gekommunikeer word.

Voorgaande blyk uit die internasionale reëls wat altyd kredietbriewe beheer, naamlik die Eenvormige Gebruike en Praktyke vir Dokumentêre Krediete wat deur die bankkommissie van die Internasionale Kamer van Koophandel geformuleer is. Die reëls gaan egter verder en maak voorsiening vir ’n sogenaamde “uitsluitingsreël” wat in wese inhou dat, indien ’n bank nie sy weiering binne die gespesifiseerde tyd aan die aanbieder meedeel nie, die bank verhinder word om te beweer dat die dokumente nie voldoen aan die vereistes vir aanbieding nie. In sodanige geval is die bank aanspreeklik teenoor die begunstigde van die dokumentêre krediet ten spyte van die onvoldoende aanbieding. In gevalle waar op die uitsluitingsreël deur die begunstigde vir betaling onder die dokumentêre krediet staatgemaak word, kan die reël relatief maklik toegepas word.

Dit raak egter problematies wanneer daarop staatgemaak word deur ’n genomineerde of bevestigende bank wat terugbetaling van ’n uitreikende bank soek vir ’n betaling wat deur die genomineerde of bevestigende bank aan die begunstigde van die dokumentêre kredietbrief gemaak is. Die outeurs ondersoek hierdie kwessie teen die agtergrond van ’n stel feite wat onlangs in Suid-Afrika na vore gekom het.