Tacit terms versus non-agreed obligation

Tacit terms versus non-agreed obligations

Author: HCJ Flemming

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Retired Deputy Judge President, Gauteng
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 231-246
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a1

Abstract

Daar is alle rede om die toedig van ’n nie-ooreengekome kontraktuele reg te erken as ’n selfstandige proses om die ooreengekome doel van ’n kontrak te beskerm, vry van die omstandertoets. Die regspraak het in Suid Afrika in die verloop van sowat vyftig jaar sedert 1974 ’n rigting ingeslaan wat nie geregverdig kan word nie. Dit het onnodige inperking op die toedig van regte geskep en gepaardgaande onreg veroorsaak. ’n Ompad van spekulasie oor hoe ’n niebestaande mens ’n vraag sou geformuleer het, is onnodig en minder akkuraat as ’n direkte vraag na watter plan die partye sou gemaak het as hulle voorsien het watter onvolledigheid van die kontrak in die toekoms sou blyk.
In die proses is selfs die onuitgedrukte werklike ooreenkoms, die gebied waar die bystandertoets bekend geword het, met onaanvaarbare byvoegsels belas. Die beoordeling van ’n stilswyende beding (“tacit term”) moet gesuiwer word.

Expansion of a sectional title section onto the common property on which the owner has a registered garden exclusive use area

Expansion of a sectional title section onto the common property on which the owner has a registered garden exclusive use area

Author: CG Van der Merwe

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Senior Research Fellow and Emeritus Professor, Department of Private Law, University of Stellenbosch and Emeritus Professor of Civil Law, School of Law, University of Aberdeen
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 247-262
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a2

Abstract

Greeff, die eienaar van ’n deeltiteleenheid in die Merriman Court deeltitelskema het verskeie kere probeer om sy deel uit te brei op ’n gedeelte van die gemeenskaplike eiendom waarop hy ’n geregistreerde eksklusiewe tuingebruiksreg gevestig het. Toe die regspersoon weier, nader hy die Wes-Kaapse hooggeregshof vir ’n magtigende verklarende bevel om voort te gaan met die uitbreiding op grond van die goedkeuring van die uitbreiding op ’n algemene vergadering in 2017. Die hof a quo beveel die regspersoon om ’n algemene vergadering te hou om die beoogde uitbreiding te magtig.
In ’n appèl na ’n volbank van die Wes-Kaapse hof in Merriman Court Body Corporate v Greeff, appelleer die regspersoon teen die regshulp aan Greeff op verskeie gronde en meer spesifiek op die grond daarvan dat Greeff nie die vereiste spesiale besluit vir sy uitbreiding op ’n algemene vergadering verkry het nie. Die volbank beslis dat Greeff nie kon bewys dat die uitbreidingsplan om ’n motorhuis op die gemeenskaplike eiendom op te rig op die 2007-algemene jaarvergadering goedgekeur is nie omdat die planne slegs in beginsel goedgekeur is; dat die notule van die April 2017-vergadering nie melding maak van ’n spesiale besluit wat Greeff magtig om die eenheid uit te brei nie; en dat die notule van die Augustus 2019-vergadering vermeld dat verskeie probleme met die konsepdeelplanne uitgewys is toe die planne onder die lede versprei is.
Die volbank bevind dat die beoogde boustruktuur slegs gewettig kon word indien eiendomsreg op die beboude gedeelte van die gemeenskaplike eiendom aan Greeff oorgedra word. Maar sowel artikel 2 van die Wet op Vervreemding van Grond as artikel 17(2) van die Wet op Deeltitels vereis ’n skriftelike beliggaming van ’n besluit deur ál die lede van die regspersoon dat hulle bewus is van die vervreemding van ’n gedeelte van die gemeenskaplike eiendom. Die volbank bevind dat die toepaslike wetgewing geen informele beskikking van gedeeltes van die gemeenskaplike eiendom toelaat nie, omdat elke geregistreerde deeltiteleienaar mede-eiendomsreg in onverdeelde aandele ooreenkomstig hulle deelnemingskwota het. ’n Boustruktuur kan nie gebou word op grond wat aan twee eienaars behoort sonder ’n skriftelike rekord van waar en hoe eiendomsreg in die boustruktuur ingevolge toepaslike wetgewing sal vestig nie.
Die volbank verduidelik dat die regspersoon gemagtig is om by wyse van ’n eenparige besluit gemeenskaplike eiendom te vervreem en die tersake akte ingevolge artikel 5(1)(a) van die Wet op die Bestuur van Deeltitelskemas te verly. Daarna moet die algemene vergadering die uitbreiding van die deel by wyse van ’n spesiale besluit ingevolge artikel 5(1)(h)) goedkeur. Die besluit ingevolge artikel 5(1)(a) moet bewustelik en nie bloot by verstek nie geneem word. Aangesien nie een van die twee bogenoemde besluite aan daardie statutêre voorskrifte voldoen nie, handhaaf die volbank die appèl en stel die bevel van die hof a quo tersyde.
Kritiese evaluering
Om sy doel te bereik, moet Greeff die volgende stappe neem.
(1) Greeff moet die gedeelte van die gemeenskaplike eiendom waarop hy sy deel wil uitbrei, kanselleer omdat die uitbreiding nie aan die oogmerk met ’n eksklusiewe tuingebruiksgebied voldoen nie. Hy moet dus ingevolge artikel 5(1)(f) aansoek doen vir die kansellasie van die eksklusiewe tuingebied op die gedeelte van die gemeenskaplike eiendom waarop hy sy uitbreiding wil vestig.
(2) Greeff moet dan die uitsluitlike gebruiksreg ten opsigte van daardie gedeelte van die gemeenskaplike eiendom kanselleer deur middel van ’n bilaterale notariële akte tussen homself en die regspersoon met ’n presiese aanduiding van die gedeelte van die tuinarea wat met die uitbreiding belas word.
(3) Vervolgens moet Greeff die uitbreiding laat goedkeur op ’n algemene vergadering deur ’n spesiale besluit. Aangesien die uitbreiding die redelike gebruik van die gemeenskaplike eiendom deur die ander deeleienaars benadeel, sal Greeff moet onderneem om die markwaarde van die betrokke grond in onbeboude toestand te betaal ten einde die vereiste spesiale besluit met ’n 75 persent meerderheid te verkry.
(4) Daarna moet Greeff verskeie bepalings van die Wet op Bouregulasies en Boustandaarde 103 van 1977 nakom.
(5) Uiteindelik moet Greeff ’n konsepdeelplan van uitbreiding deur ’n argitek of landmeter laat opstel en laat goedkeur deur die landmeter-generaal en daarna laat registreer in die aktekantoor.
Myns insiens was dit nie vir Greeff nodig om ’n eenparige besluit te verkry vir die vervreemding of verhuring van ’n gedeelte van die betrokke gemeenskaplike eiendom ten einde sy doel te bereik nie.
Ek meen dat artikel 24(3) van die Wet op Deeltitels ’n selfstandige bepaling is wat bepaal dat ’n deeltiteleienaar eiendomsreg van die gemeenskaplike eiendom verkry indien dit deur ’n spesiale besluit ingevolge artikel 5(1)(a) en nie ook ingevolge artikel 5(1)(h) nie gemagtig word. Ek het getoon dat die aanvaarding van sodanige besluit die betaling van ’n versoeter deur die eienaar aan die regspersoon se fondse sal vereis om die ander lede te oorreed om ten gunste van die besluit te stem as vergoeding vir die verlies van die redelike gebruik van daardie gedeelte van die gemeenskaplike eiendom. Die redes vir die aanvaarding van ’n eenparige besluit ingevolge artikel 17(1) het niks te make met die voorneme van Greeff om sy deel na ’n gedeelte van die gemeenskaplike eiendom uit te brei nie.
Verder hoef Greeff nie aan die bepalings van die Wet op Vervreemding van Grond te voldoen ten einde ongeveer sestien vierkante meter van die nuwe daktuinoppervlakte ter vergroting van sy uitsluitlike tuingebruiksarea aan die eienaar van deel 3 af te staan nie. Die volbank beslis dat die verkryging van eiendom van die grond belas met die uitbreiding in stryd is met die bepalings van die bogenoemde wet. Maar dit was nooit Greeff se bedoeling om eiendomsreg of ’n langtermynhuurkontrak van die grond wat hy verkry het, weg te gee nie. Sy doel was om die uitsluitlike tuingebruiksarea van die eienaar ingevolge artikel 3 uit te brei, miskien om die negatiewe visuele impak van die uitbreiding op sy naaste buurman te versoet.
Nieteenstaande hierdie twee klein punte van kritiek, moet die volbank geloof word vir die wyse uitspraak dat die voorskrifte van die toepaslike wetgewing en regulasies tot op die letter nagekom moet word. In hierdie geval het die hof bevind dat Greeff nie voldoen het aan die bepalings van artikel 6 van die Wet op die Bestuur van Deeleiendomskemas nie wat vereis dat ’n skriftelike kennisgewing wat die voorgestelde spesiale of eenparige besluit duidelik uiteen moet sit ten minste 30 dae voor die algemene vergadering aan alle lede gestuur moet word. Daarbenewens bepaal voorgeskrewe bestuursreël 17(7) dat die agenda van ’n jaarlikse of spesiale algemene vergadering die voorgestelde bewoording van spesiale of eenparige besluite moet bevat. Objektiewe bewys moet gelewer word dat die vergadering waarop die besluit geneem is, behoorlik byeengeroep is. Die ipse dixit van Greeff dat die vergadering informeel byeengeroep is om ’n spesiale of eenparige besluit te neem, getuig van swak bestuur van die skema en is onvoldoende.

The link between over-indebtedness and mental health: a South African legal perspective

The link between over-indebtedness and mental health: a South African legal perspective

Author: G Van Niekerk

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Associate Professor in Mercantile Law, University of Limpopo
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 263-280
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a3

Abstract

Die finansiële gesondheid van individue in Suid-Afrika is kommerwekkend en baie mense skuld meer geld as wat hulle gemaklik, indien enigsins, kan terugbetaal. Meer as twee derdes van individue is angstig oor hulle huishoudelike skuld. Gesondheidsorgwerkers wat individue met geestesgesondheidsprobleme behandel, kry dikwels te doen met pasiënte wat meer skuld het as wat hulle kan bekostig. Deur die verband tussen ’n oormatige skuldlas en geestesgesondheid te analiseer, kan gesondheidsorgwerkers ingelig word oor die regsopsies beskikbaar vir sulke pasiënte. Die literatuur sedert 2000 dui aan dat daar ’n verband is tussen verbruikers wat meer skuld het as wat hulle kan betaal en hulle geestesgesondheid. Die spanning wat gepaard gaan met oormatige skuld kan die geestesgesondheidsprobleme van individue vererger. Aan die ander kant kan probleme met geestesgesondheid aanleiding daartoe gee dat ’n individu meer skuld aangaan as wat hy/sy kan terugbetaal.
Die skuldverligtingsmaatreëls beskikbaar vir individue is die sekwestrasieprosedure ingevolge die Insolvensiewet, die administrasieprosedure ingevolge die Wet op Landdroshowe en die skuldhersieningsprosedure ingevolge die Nasionale Kredietwet. In die meeste gevalle van oormatige skuld deur individue, sal die prosedure in die Nasionale Kredietwet die aangewese prosedure wees om verligting te bring, aangesien hierdie wet spesifiek daarop gemik is om verbruikers te beskerm teen oormatige skuld. Finansiële opvoeding oor die voorkoming en vermindering van oormatige skuld moet ernstig oorweeg word vir individue wat sodanige uitdagings in die oë staar. Die literatuur dui aan dat gesondheidsorgwerkers hulle pasiënte se finansiële status in ag moet neem wanneer hulle behandel word vir geestesgesondheidsprobleme.
Die implikasies van hierdie studie is dat professionele persone wat pasiënte behandel wat geestesgesondheidsprobleme het, gelyktydig met ’n oormatige skuldlas, strategieë moet implementeer om pasiënte te bemagtig om skuld te beheer of aan te spreek en die hoof te bied. Beleidmakers behoort te fokus op raamwerke wat ’n holistiese benadering bied aan individue met meer skuld as wat hulle kan betaal en wat ook geestesgesondheidsuitdagings in die oë staar.

A balancing of interests: financial inclusion, the fight against money laundering and terrorism financing, and the role of banks

A balancing of interests: financial inclusion, the fight against money laundering and terrorism financing, and the role of banks

Author: L Takaedza

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Research Associate, Centre for Banking Law, University of Johannesburg
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 281-297
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a4

Abstract

Finansiële insluiting beteken om toe te sien dat almal toegang tot finansiële dienste het wat pas by hul finansiële behoeftes. Hierdie beleid is wyd beskikbaar maar is van besondere belang in die ontwikkelende wêreld waar die meeste volwassenes geen toegang tot formele finansiële dienste het nie. Dit is gebiedend vir ’n staat om die faktore wat lei tot finansiële uitsluiting van kwesbares te begryp ten einde te doen wat nodig is om hulle aan te spreek. In Suid-Afrika is werkloosheid en armoede van die faktore wat in die pad staan van die finansiële insluiting van die kwesbares. Finansiële insluiting speel ook ’n belangrike rol in die stryd teen finansiële misdaad (soos geldwassery en die finansiering van terrorisme) aangesien finansiële transaksies onderwerp word aan skerp ondersoek om onwettige verskuiwing van geld op te spoor. Die Wet op die Finansiële Intelligensiesentrum 38 van 2001 beoog om dit te bewerkstellig en van banke word verwag om in ooreenstemming met hierdie bepalings op te tree in hul besigheidsbedrywighede. Aan die ander kant is die Financial Sector Regulation Act 9 of 2017 aangeneem in Suid-Afrika om finansiële insluiting te bevorder (tesame met ander oogmerke) en die Conduct Standard for Banks daarkragtens uitgereik plaas besondere klem op die regverdige behandeling van kliënte. Banke speel ’n noodsaaklike rol in die voorsiening van finansiële dienste. Nietemin is hulle openbare maatskappye met die gepaardgaande regte, spesifiek dat hulle kan besluit met wie hulle wil kontrakteer. Dit is veral so in die era van die risiko-gebaseerde benadering wat vereis dat banke kliënte moet aanvaar wat in harmonie is met hul risiko aptyt. Boonop, wanneer banke finansiële dienste lewer behoort dit gedoen te word op ’n wyse wat die stabiliteit van die finansiële stelsel beskerm weens die belangrikheid hiervan in die ekonomiese lewe van die mense en regerings. Dit is gevolglik nodig om die behoeftes van kliënte om toegang te hê tot finansiële dienste te balanseer met die reg van banke om hul kliënte te kies, terwyl die integriteit van die finansiële sisteem beskerm word. In hierdie bydrae word hierdie aangeleenthede aangespreek in die hoop om by te dra tot sodanige balansering.

Void post-liquidation dispositions by companies and the validation of such dispositions in terms of section 341(2) of the Companies Act 61 of 1973

Void post-liquidation dispositions by companies and the validation of such dispositions in terms of section 341(2) of the Companies Act 61 of 1973

Author: W De Wet

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Associate Attorney, Van Greunen and Associates Inc.
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 298-316
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a5

Abstract

Soos uiteengesit in artikel 348 van die Maatskappywet 61 van 1973, word die likwidasie van ’n maatskappy geag ’n aanvang te neem die oomblik waarop die aansoek vir die maatskappy se likwidasie by die hof ingedien word, anders gestel, sodra die aansoek vir likwidasie deur die griffier van die hof uitgereik word.
In samehang met genoemde artikel, word aanvaar dat enige vervreemding van ’n maatskappy se bates na aanvang van die maatskappy se likwidasie nietig is tensy ’n hof anders gelas, soos vervat in artikel 341(2) van die Maatskappywet. Indien daar wel sodanige nietige vervreemdings van ’n maatskappy se bates sou geskied, ten spyte van die verlammende effek van voornoemde artikel 341(2), is dit te wagte dat die aangestelde likwidateur van die maatskappy die nietige vervreemdings sal terugneem sodat genoemde herwonne bates aangewend kan word ten gunste van die krediteure van die insolvente boedel van die maatskappy (die concursus creditorum). Verder is te verwagte dat die huidige bestel aanleiding gegee het tot die verskynsel dat die begunstigdes van genoemde nietige vervreemdings die hof om bystand versoek in die geldigverklaring van sodanige nietige vervreemdings, soos voorsiening voor gemaak ingevolge die bylaag tot artikel 341(2). Só ’n versoek vir die geldigverklaring is egter onderworpe aan die hof se diskresie om sodanige versoek te weier of toe staan, welke diskresie ’n ooglopend wye regterlike diskresie is, gelei deur ’n menigte veranderlikes. Die essensiële oorwegings sentraal tot hierdie diskresie is neergelê in regspraak tot op hede wat strek oor vele jare.
In hierdie artikel word geëvalueer hoe die tersake regterlike diskresie deur die Suid-Afrikaanse howe benader word maar ook hoe sodanige teoretiese toepassing van die diskresie vergelyk met dié van toepassing in Engeland in besonder ingevolge artikel 127(1) van die Engelse Insolvensiewet van 1986, welke artikel in ’n meerderheid opsigte identies is tot die voornoemde artikel 341(2) van die Maatskappywet. Gebaseer op die uitkoms van sodanige regsvergelyking, word sekere voorstelle vir regshervorming hierin gemaak.

Aanwasdeling en trustbates

AANTEKENINGE

Aanwasdeling en trustbates

Author: JC Sonnekus

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Universiteit van Johannesburg
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 2, 2025, p. 317-339
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i2a6

Abstract

Up until the judgments under consideration no serious doubt had been expressed that only the qualified portion of the calculated accrual displayed as part of the net value of the debtor’s estate at the dissolution of the marriage that exceeds the net value of that estate at the commencement of that marriage should be susceptible to fulfilment of the resulting obligation upon dissolution of the marriage under the Matrimonial Property Act 88 of 1984. In the normal scenario governed by chapter 1 of the act, there is no question of any right of action that vests for a spouse or both spouses before the dissolution of the marriage. Subject to the provisions of section 8(1), a claim for accrual sharing arises only at the dissolution of the marriage. But for the special provisions contained in section 8 of the act, there can be no question of a spouse’s entitlement to legal aid to protect a presumed expectation of accrual sharing before the unique right of action is acquired with dissolution of the marriage. If it were otherwise, there would have been no need for section 8’s exceptional arrangement, because then there would have been a so-called conditional right of action for both spouses from the outset of the marriage – and that is precisely not the legal position governed by section 3 of the act. The well-known rule reads “ubi ius ibi remedium” and not “ubi spes ibi remedium”.
In the unopposed submission on behalf of the daughter of the litigant in casu as the sole beneficiary of the trust founded by her parents years ago, the only way in which her mother’s claim for more than R3,3 million against her father as the claimant’s alleged right to accrual sharing can be met, is to compel the trustees to transfer the trust assets into the estate of the father as alleged debtor. The inflated claim of the mother is founded solely on the fact that the auditor Heyns deemed the trust assets part of the net value of the debtor’s estate at the dissolution of the marriage. He deemed these to be assets of the father as one of the trustees, but in the process ignored the fact that the mother is the second trustee and that the assets of the trust were accumulated by both trustees over more than 25 years since the birth of their children as intended sole beneficiaries and to the express exclusion of any benefit for the trustees themselves. This is not a case where the assets were underhandedly transferred from the father’s estate after litis contestatio at the commencement of the divorce proceedings as part of a scheme to jeopardise his spouse’s claim under accrual sharing. The personal net value of the qualified accrual in the estate of the father as alleged debtor at the dissolution of the marriage is valued at an amount that is much lower than the claim by the mother and cannot meet the claim for the alleged R3,3 million.
The problem ensued from the fact that, in terms of the divorce order and the incorporated deed of settlement the assets of the trust were erroneously deemed part of the father’s estate. In his judgment against the daughter’s application to be joined as an interested party as the sole beneficiary of the endangered trust assets, Nxumalo J displayed a different understanding of the legal position: “The canard in the applicant’s argument is that it skids the fact that neither the impugned deed and/or report and/or order, in any way divest the Trust of any of its assets. Its assets remain its own and are only taken into consideration for purposes of determination of the accrual of the first respondent’s estate. It is trite in our law that persons such as Trustees, who stand in relation to others in positions of confidence involving duties to protect the interests of other persons are not allowed to place themselves in such positions that their interests conflict with their fiduciary duties. The interests of the Trust could thus not be prejudicially affected by the impugned order” (par 11 – emphasis added).
The final order by Phatshoane DJP, however, nonetheless reads as follows:
“1 The final award of Mr André Heyns, dated 30 July 2021, in respect of the determination of the accrual in the applicant and respondent’s respective estates and attached to the applicant’s founding affidavit as Annexure ‘C’, is made an order of this Court.
2. The respondent is ordered to pay R3 311 897.00 to the applicant in respect of the applicant’s accrual claim against the respondent in terms of the provisions of Chapter 1 of the Matrimonial Property Act 88 of 1984. …”
Clearly this court order is premised on the assumption that the due amount of R3,3 million must somehow be transferred to the claimant, but the source of that amount is not mentioned in the order if the trust assets are not to be prejudicially affected as had been held by Nxumalo J. Some judges apparently believe in wonders and assume that the money will miraculously appear in the debtor’s bank account, or in the fairy tale of debtors blessed with the mythical Midas touch.
It is submitted that the obligation regarding accrual sharing cannot imply that the debtor must incur additional liability and be obliged to borrow money from a third party as credit provider to comply with the obligation towards his/her ex-spouse founded on the latter’s inflated claim for accrual sharing. The act does not provide for any court under the banner of alleged “fair interpretation of accrual sharing” to contravene the express provisions of sections 4(1)(b) to section 9 of the Matrimonial Property Act 88 of 1984 in order to include for accrual sharing purposes the explicitly excluded assets of the debtor. Assets expressly excluded from the qualified accrual of the alleged debtor, such as the initial value of his estate, any bequests, donations or solatium received during the marriage, cannot be renamed as ancillary objects for recourse by artificially inflating the accrual claim if the sum of the calculated qualified assets is insufficient to meet the expectations of the claimant. Only the qualified portion of the calculated accrual available in the end value of the debtor’s estate should be susceptible for fulfilment of the resulting obligation to accrual sharing upon dissolution of the marriage. No other assets of either the deemed debtor, or of a third party like the trust in casu founded for the exclusive benefit of the children from the marriage, are susceptible to meet the expectations of the claimant. A contrary decision is not based on an interpretation of the law but smells like a blatant distortion of the law.
Hard cases make bad law, and this is an example of the mischief that can follow from an unsubstantiated perception of fair accrual sharing. It is submitted that a sure way to avoid such unsatisfactory outcomes will be if practitioners would consider when drafting antenuptial contracts where parties opt for accrual sharing to insert a clause regulating periodic (eg yearly) setoff of the accrual sharing right/obligation between spouses as is provided for in the Amsterdam model. One of the advantages of such periodic setoffs is precisely that what had already been set off while the marital harmony was still intact between the spouses cannot later disappear from the end value of an estate under questionable circumstances when a divorce is looming. At the dissolution of a marriage governed by periodic setoff only the last period’s accrual sharing can still be the possible object of diverging calculations between the litigants. Accrual sharing is per definition limited to sharing the qualified accrual that is available in the estate of the debtor as part of the end value of the estate at the time of calculation – nothing more. Assets that are not at hand in the estate allegedly obliged to accrual sharing cannot form part of the calculated accrual at the dissolvement of the marriage.