ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of the Witwatersrand
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 4, 2025, p. 811-846
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i4a9
N/A
ISSN: 1996-2207
Affiliations: Universiteit van Johannesburg
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 4, 2025, p. 847-862
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i4a10
The legislature has repeatedly been criticised for the anything but clear wording in the National Credit Act 34 of 2005. In November 2016, an amendment to the threshold values applicable to the registration requirement of credit providers under section 40(1) of the act came into effect when the minister of trade and industry lowered the threshold value that had been applicable for the first decade since the act was passed, from the initial R500 000 to nil. Considering the effect of inflation in the preceding decade, this change was far-reaching.
The act does provide in section 42(3)(a) for an indefinite grace period for businesses that were already operating in the credit industry before the amendment became effective but that were not previously required to register because the threshold of R500 000 was not exceeded in their business. The concerned businesses that had applied for registration before the deadline of November 2016 were allowed to continue with their credit business until a decision on the registration has been taken by the registration authority.
Possibly, the relevant section may be construed in such a way as to do justice to the intention of the legislature to be able to distinguish for purposes of the grace period between potentially law-abiding legal subjects who dutifully applied for registration and the opportunists who did not. The former are rewarded with being allowed to carry on their business while the latter will be met with the full power of the law. Section 42(3)(a) has not yet been scrutinised in any reported case law. In the present judgment, it is interpreted in such a way that no distinction is made between a potentially law-abiding legal subject and the opportunists, as both are lumped together. This confirms what is already established: “That the Act is not a model of clarity is an accepted fact, as has been pointed out by other courts, including this Court. It is an understatement to say that its interpretation is a daunting exercise” (par 44 of this judgment).
In all fairness, however, the judgment must be commended for the fact that a clear line is drawn through the well-established misrepresentations of many commentators on the act who wrongly wished to infer from the wording of the definition section that pawnbrokers under the act may retain all the proceeds of the sales in execution because the definition states: “the party that advanced the money or granted the credit is entitled on expiry of a defined period to sell the goods and retain all the proceeds of the sale” irrespective of the actual extent of the outstanding performance obligation of the credit debtor for which the pledge served as security. In reality the defining section 1 continues: “in settlement of the consumer’s obligations under the agreement” and consequently there is no difference in this regard with the legal position under the Roman or Roman-Dutch common law governed by the lex commissoria as applicable to all secured claims secured by a limited real right of security. The perceived difference in the act in this regard with other so-called “secured loans” does not exist.
ISSN: 1996-2207
Affiliations: Visiting Professor, University of Johannesburg
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 4, 2025, p. 863-876
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i4a11
Twee interessante vrae het voor die hof gedien vir beslissing in die saak van Swanepoel v Depuy International Limited. Eerstens moes die Wes-Kaapse hooggeregshof, by monde van regter Wille, beslis of die verweerder, ’n vreemde peregrinus, by wyse van gedrag tot die jurisdiksie van die hof toegestem het. Tweedens, indien dit nie die geval was nie, moes regter Wille, in die alternatief, oorweeg of die gemenereg ontwikkel behoort te word deur te bevind dat die afwesigheid van beslaglegging van die verweerder se eiendom deur die eiser, ’n incola van die hof, ter bevestiging van jurisdiksie nie fataal was nie betreffende laasgenoemde se eisoorsaak, wat in die hof se gebied ontstaan het. Die verrigtinge was dus met ’n tussentydse dispuut gemoeid, wat voortgespruit het uit die verweerder se spesiale pleit dat die hof nie jurisdiksie gehad het om die hoofgeding tussen die partye te bereg nie.
Die feite in die hoofgeding is kortliks soos volg. Die eiseres, Chanine Swanepoel, ’n dierekunde-verpleegster en incola van die Wes-Kaapse hooggeregshof, het meer as tien jaar gelede ’n heupvervangingsoperasie by die Constantia Berg Medi-Clinic, in die hof se jurisdiksiegebied, ondergaan. Die operasie, wat die inplanting van ’n spesifieke heupvervangingsisteem, vervaardig deur die verweerder maatskappy, in die eiseres se regterheup behels het, is deur dr Hanna, ’n ervare ortopediese sjirurg, uitgevoer. Kort na die operasie is dr Hanna egter in kennis gestel dat die verweerder die heupvervangingsisteem weens latente defekte herroep het. Dit het dr Hanna genoop om met behulp van ander materiaal ’n tweede heupvervangingsoperasie op die eiseres uit te voer. Die nuwe prostese is egter tien dae na die operasie uit plek uit ontwrig, wat ’n derde operasie geverg het om dit reg te stel. ’n Dag na die laaste operasie het dieselfde weer gebeur, wat ’n vierde operasie genoodsaak het om die prostese te stabiliseer. Die voorafgaande mediese sage het die eiseres gemotiveer om ’n eis vir skadevergoeding van agt miljoen Rand op grond van nalatigheid teen die verweerder in te stel. Die verweerder het op die meriete gepleit, maar eerstens ’n spesiale pleit geopper waarin beweer is dat die hof nie jurisdiksie het om die saak te bereg nie. Die partye het ooreengekom dat die spesiale pleit geskei word van die hoofgeding en eerstens bereg word, aangesien ’n suksesvolle pleit ’n einde aan die geding sou bring. Die kern van die verweerder se spesiale pleit was dat die verweerder ’n peregrinus is met geen besigheidsplek in Suid-Afrika nie en dat by ontstentenis van ’n beslaglegging van die verweerder se eiendom in Suid-Afrika, die eiseres se skuldoorsaak gekelder is.
Die eiseres het geantwoord met ’n replikasie waarin sy in wese gepleit het dat die verweerder, deur die wyse waarop laasgenoemde die prostese hier bemark het, dit daarna herroep het en met die daaropvolgende gebeure gehandel het, onomwonde deur sy gedrag toegestem het tot die jurisdiksie van die Suid-Afrikaanse howe.
Regter Wille se beslissing kan onder twee hoofde saamgevat word, eerstens sy bevinding betreffende toestemming tot jurisdiksie en tweedens sy argument rakende die ontwikkeling van die gemenereg. Die regter beslis dat toestemming tot jurisdiksie deur ’n vreemde peregrinus as verweerder in ’n aksie vir skadevergoeding ingestel deur ’n incola as eiser ’n voldoende grond is vir die hof om jurisdiksie te vestig. Ter ondersteuning van dié bevinding het die hof na twee uitsprake van die hoogste hof van appèl verwys, naamlik Hay Management Consultants (Pty) Ltd v P3 Management Consultants (Pty) Ltd en Ingosstrakh v Global Aviation Investments (Pty) Ltd. Die volgende vraag was of die verweerder deur sy optrede toegestem het tot die jurisdiksie van die hof. Die regter het die feite oorweeg en bevind dat daar inderdaad sodanige toestemming deur die verweerder was.
In die alternatief het die hof bevind dat, selfs in die afwesigheid van toestemming deur die verweerder en beslaglegging op laasgenoemde se eiendom, daar ’n behoefte in dié geval was om die gemenereg te ontwikkel deur te bevind dat die hof steeds jurisdiksie kan vestig. Dit was egter onderworpe gestel aan die vereiste dat daar een of ander faktor aanwesig moes wees wat die saak met die hof verbind het. In casu was daar twee sodanige faktore aanwesig, naamlik die eiseres was ’n incola van die hof en die skuldoorsaak het in die hof se gebied ontstaan.
Die skrywer het die beslissing geëvalueer met verwysing na ander relevante regspraak, veral Vedanta Resources Holdings Limited v ZCCM Investment Holdings PLC, en tot die gevolgtrekking gekom dat beide aspekte van regter Wille se uitspraak in beginsel nie bevraagteken kan word nie. Die enigste punt van kritiek wat geopper kan word, is dat die regter se argument betreffende die ontwikkeling van die gemenereg ietwat oppervlakkig is. Daar is byvoorbeeld nie verwys na artikel 173 van die grondwet van 1996, wat die hoër howe magtig om onder andere die gemenereg in belang van geregtigheid te ontwikkel nie. ’n Verwysing na die artikel en die inhoud wat aan die belang van geregtigheid gegee moes word, sou meer substansie aan dié deel van die uitspraak gegee het.
Die huidige posisie volgens resente regspraak kan kortliks soos volg saamgevat word. Toestemming tot jurisdiksie deur ’n vreemde peregrinus verweerder word as ’n selfstandige grond vir jurisdiksie beskou en beslaglegging van laasgenoemde se eiendom word nie meer as ’n vereiste gestel nie, mits daar een of ander faktor aanwesig is wat die saak met die hof verbind. Dit sou die geval wees as die eiser ’n incola van die hof is of as die skuldoorsaak in die hof se gebied ontstaan het. Selfs waar beide partye vreemde peregrini is, sou toestemming tot jurisdiksie voldoende wees om die hof met jurisdiksie te beklee, mits daar ’n relevante verbindingsfaktor aanwesig is. Dit sou die geval wees indien die skuldoorsaak in die hof se gebied ontstaan het. Selfs as beide partye vreemde peregrini is, die skuldoorsaak nie in die hof se gebied ontstaan het nie, daar geen beslaglegging van die verweerder se eiendom was nie én laasgenoemde het nie tot jurisdiksie toegestem nie, sou die hof steeds jurisdiksie kan vestig indien daar ’n voldoende verbindingsfaktor aanwesig is. Dit sou byvoorbeeld die geval wees indien die setel van die hof as plek van arbitrasie ingevolge ’n ooreenkoms tussen die partye aangewys is.
Die bespreking werp ook ’n blik op die posisie in die Australiese reg in vergelyking met die Suid-Afrikaanse gemenereg. Die verskillende state en gebiede (“territories”) in Australië gee erkenning aan toestemming tot jurisdiksie deur ’n verweerder wat sy of haar persoon betref, maar dit speel ’n baie geringe rol in die praktyk, vergeleke met die posisie in Suid-Afrika. Enkele gesaghebbende handboeke oor siviele prosesreg noem toestemming tot jurisdiksie baie kortliks, terwyl ander eweneens hoog aangeskrewe soortgelyke bronne swyg oor die onderwerp. Die verskillende jurisdiksies in Australië maak almal voorsiening, met verlof van die hof, vir die betekening van ’n inisiërende proses in die buiteland maar in die konteks word geen melding van toestemming tot jurisdiksie deur die verweerder gemaak nie, alhoewel dit sekerlik moontlik moet wees. Eweneens noem die bronne nie die moontlikheid van ’n beslaglegging van die verweerder se eiendom in Australië om jurisdiksie te vestig of te bevestig nie. Na die mening van die skrywer, wat vir agt jaar ’n professoraat aan Curtin University in Perth beklee het, bestaan sodanige prosedure nie in die verskillende jurisdiksies in Australië nie. In teenstelling hiermee, het sekere Romeins-Hollandse prosesregtelike beginsels, onder andere toestemming tot jurisdiksie deur ’n verweerder, behoue gebly na die Engelse prosesregtelike hervormings aan die Kaap in die vroeë negentiende eeu. Die Australiese jurisdiksies het geen deel aan hierdie historiese erfenis nie en dit blyk dus dat hulle in dié opsig armer is.
ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of Stellenbosch; Attorney of the High Court of South Africa
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 4, 2025, p. 876-885
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i4a12
Na ’n onbetwiste aansoek deur die nie-regeringsorganisasie Blind SA, het die konstitusionele hof beveel dat persone met gestremdhede toegang tot werke onderworpe aan kopiereg verleen word deurdat die kopiereguitsondering in artikel 19D in die Wysigingswetsontwerp op Outeursreg, B13F van 2017, in die Wet op Outeursreg 98 van 1978, ingelees moet word tot tyd en wyl die wet gewysig word om sy ongrondwetlikheid bevind in Blind SA v Minister of Trade, Industry and Competition ((CCT 320/21) 2022 ZACC 33 (21 Sept 2022)) aan te spreek. Intussen was verskeie ander bepalings van die wetsontwerp voor die hof na ’n verwysing deur die president ingevolge artikel 79(4) van die grondwet oor besorgdhede oor hul grondwetlikheid.
Die hof het sy bevel motiveer op grond daarvan dat die parlement reeds artikel 19D aangeneem het en dat dit Suid-Afrika in ’n voordelige posisie sou plaas indien die land sou toetree tot die Verdrag van Marrakesj tot bevordering van die toegang tot gepubliseerde werke vir persone wat blind of visueel gestremd is of andersins ’n leesgestremdheid het.
Alhoewel daar geen dispuut is oor die noodsaaklikheid van hierdie hervorming nie, is die bevinding van ongrondwetlikheid in die Blind SA-saak van krag, en in die onderhawige saak het die hof se inlees van ’n uitsondering teen ’n reël wat in effek nie meer bestaan nie, ’n anomalie tot gevolg. Verder oorskry die bepalings van artikel 19D die vereistes en toegewings vervat in die Verdrag van Marrakesj.
Indien die hof die ander bepalings in die wetsontwerp ongrondwetlik sou bevind, sal die wetsontwerp na die parlement teruggestuur word, wat hierdie anomaliese situasie sal laat voortduur. Die uitvoerende gesag moet die proses dat Suid-Afrika tot die Verdrag van Marrakesj toetree, aan die gang sit en, indien die wetsontwerp wel na die parlement terugverwys word, moet dit ’n nuwe wetsontwerp by die parlement indien om die uitsondering te skep wat aan die vereistes van die Verdrag van Marrakesj voldoen.
ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of the Witwatersrand
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 4, 2025, p. 885-900
https://doi.org/10.47348/TSAR/2025/i4a13
Dit staan soos ’n paal bo water dat die norme ons deliktereg – ’n afdeling van die privaatreg wat besonder dikwels in regspraak weerspieël word – so stewig deur talle hofuitsprake gevestig is en deur akademici in handboeke deurtrap is dat die grondbeginsels daarvan, met geringe uitsonderinge, vasstaan. Daar sal gepoog word om aan te toon dat die hof in die saak onder bespreking gevestigde beginsels geïgnoreer het deur die verweer van ’n persoon wat teen ’n onregmatige aanvaller opgetree het en laasgenoemde daardeur benadeel het, as een van noodtoestand in plaas van noodweer te behandel.
Die feite het soos volg daar uitgesien: M, ’n veiligheidswag, het vermoed dat die eiser wat met sy taxi die terrein waaroor M toesig gehou het, wou verlaat, ’n gesteelde noodwiel in sy voertuig gehad het. M het die toegangshek toegestoot toe die taxi daardeur wou beweeg en die eiser (bestuurder) vervolgens gevra om dit te deursoek. Toe laasgenoemde hom ignoreer, het M die skuifdeur van die voertuig self oopgemaak en dit bestyg. Terwyl hy nog staande agter die bestuurdersitplek was, het die eiser skielik wild weggetrek, die kantspieël en skuifdeur teen ’n hekpaal afgery en teen hoë spoed voortgesnel terwyl hy sy voertuig heen en weer geswaai het in ’n poging om M by die deur te laat uitval. M se pleidooie dat hy moes stilhou, is in die wind geslaan en M het vir sy lewe gevrees. Daarop het M sy dienspistool aan die eiser getoon en uiteindelik ’n skoot deur die oop deur afgetrek, sonder enige effek. Ten einde raad het M die eiser toe in die been verwond, wat laasgenoemde gedwing het om sy voertuig tot stilstand te bring. Daarop het die eiser op grond van sy beserings in die streekhof vergoeding van M se werkgewer gevorder. Sy vordering is van die hand gewys omdat die landdros beslis het dat M in noodtoestand opgetree het, ofskoon laasgenoemde die regverdigingsgrond van noodweer gepleit het. Die eiser se appèl na die hooggeregshof het misluk, omdat die hof dit eens was met die streeklanddros se bevinding dat noodtoestand die toepaslike regverdigingsgrond was.
Daar word aan die hand gedoen dat die feitestel geen voorbeeld van die verweer van noodtoestand weerspieël nie, dog een van noodweer (soos inderdaad aanvanklik namens M gepleit). Die hoofkenmerk van ’n noodweershandeling, te wete ’n onregmatige aanval deur die eiser op M, was duidelik hier aanwesig, terwyl die hoofkenmerk van ’n noodtoestandshandeling, naamlik dat die benadeelde ’n onbetrokke (onskuldige) derde moet wees, afwesig was. Hierdie kenmerke word wyd in die regspraak en handboeke weergegee. ’n Aansienlike gedeelte van die uitspraak – waarin die hof aangedui het waarom die landdros nie fouteer het nie deur die uitspraak volgens die beginsels van noodtoestand te lewer, ofskoon die verweerder noodweer gepleit het – was dus streng gesproke onnodig.
Nieteenstaande die hof se verwarring betreffende die aanwending van die korrekte regverdigings-grond, is die bevinding te verwelkom dat M se handeling regmatig was en die eiser derhalwe in sy vordering moes misluk. Dit ly geen twyfel nie dat M se gedrag ingevolge die boni mores (ofte wel die regsoortuiging van die gemeenskap) – die erkende toets vir onregmatigheid – redelik en derhalwe regmatig was.